Je kent het vast wel. Je zit op een zonnige dag in de tuin, kopje koffie erbij, en daar zoemt ineens een bij langs je hoofd. Misschien voel je meteen de neiging om weg te duiken. Of misschien vraag je je af: wat doet dat beestje eigenlijk hier? Die kleine harde werker is waarschijnlijk druk bezig om jouw tuin (en de rest van de wereld) een stukje te verbeteren. En dat doen bijen op een manier die we vaak niet eens doorhebben, maar waar we ontzettend afhankelijk van zijn.
Maar eerst: hoe werkt dat precies? Waarom zijn bijen nu zo belangrijk, en waarom heeft iedereen het de laatste tijd over het beschermen van bijen? Tijd om dat eens goed uit te leggen.
Bijen: de onmisbare helden van je tuin
Bijen vliegen van bloem naar bloem op zoek naar nectar. Terwijl ze dat doen, nemen ze stuifmeel mee van de ene bloem naar de andere. Dit zorgt ervoor dat planten zich kunnen voortplanten en vruchten of zaden kunnen ontwikkelen. Zonder deze bestuiving krijgen we bijvoorbeeld geen appels, aardbeien of courgettes. Geen groenten en fruit—je voelt hem al aankomen: dat is best een probleem.
En dit beperkt zich niet alleen tot de moestuin. Ook wilde bloemen, bomen en planten zijn afhankelijk van bijen. Zonder hen wordt de biodiversiteit minder, en dat heeft uiteindelijk weer effect op vogels, andere insecten en ja—uiteindelijk ook op ons.
Welke bijen zijn er eigenlijk in Nederland?
Als je aan bijen denkt, is de kans groot dat je meteen een honingbij voor je ziet. Logisch, want die wordt vaak in het nieuws genoemd. Maar wist je dat Nederland meer dan 360 soorten wilde bijen heeft?
Dit zijn er een paar die je misschien wel eens in je tuin hebt gezien:
- De honingbij – De bekendste soort. Ze leven in kolonies en maken honing. Maar in tegenstelling tot wat veel mensen denken, is het juist de wilde bij die het zwaar heeft.
- De aardhommel – Een dikke, wollige bij die laag over de grond vliegt. Superbelangrijk voor de bestuiving van tomaten!
- De rosse metselbij – Een solitair levende bij die haar nestjes in holle stengels of gaatjes in hout maakt. Je ziet ze vaak rond bijenhotels.
- De zandbij – Een schattige, kleine bij die haar nest in de grond graaft.
| Bijensoort | Levenswijze | Bestuivingseffectiviteit | Voorkeur planten | Nestelplek |
|---|---|---|---|---|
| Honingbij | Kolonie | Gemiddeld | Bloeiende bomen, bloemen, kruiden | Bijenkasten |
| Aardhommel | Kolonie | Zeer hoog | Tomaten, klaver, fruitbomen | Holle ruimtes in de grond |
| Rosse metselbij | Solitair | Extreem hoog | Appelbomen, perenbomen, bramen | Holle stengels, bijenhotels |
| Zandbij | Solitair | Hoog | Wilde bloemen, bessenstruiken | Zandgrond, losse aarde |
Elk van deze soorten heeft een eigen rol in de natuur. Ze zijn allemaal cruciaal voor de bestuiving van verschillende planten. Hoe meer verschillende soorten bijen, hoe beter!
Bijen hebben het zwaar – en dat is een groot probleem
Het gaat niet goed met de bijen, en dat is een understatement. Wereldwijd neemt de bijenpopulatie drastisch af en Nederland vormt daarop geen uitzondering. In ons land wordt bijna 40% van de bijensoorten bedreigd. Dat betekent dat als we niets doen, veel van deze soorten simpelweg verdwijnen. En dat zou niet alleen rampzalig zijn voor de natuur, maar ook voor ons eten, onze tuinen en zelfs de economie.
Waarom verdwijnen bijen?
Bijen sterven niet zomaar uit. Er zijn een aantal duidelijke oorzaken die samen voor een gigantisch probleem zorgen.
Pesticiden en bestrijdingsmiddelen
In de landbouw en zelfs in veel particuliere tuinen worden nog steeds chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt. Sommige van deze stoffen, zoals neonicotinoïden, werken als zenuwgif voor bijen. Ze raken hierdoor gedesoriënteerd en vinden hun nest niet meer terug. Sterker nog, sommige middelen kunnen hele bijenvolken vernietigen.
Klimaatverandering
De temperatuur stijgt, seizoenen verschuiven en bloeiperioden veranderen. Dit is een groot probleem voor bijen, omdat ze afhankelijk zijn van bloemen op het juiste moment. Als bloemen te vroeg bloeien door een warme winter en de bijen ontwaken later, missen ze hun eerste voedselbron. Ook zorgen extreme weersomstandigheden – zoals plotselinge koude periodes, lange droogte of juist heftige regen – ervoor dat bijen moeilijker overleven.
Verlies van leefgebied
Nederland is een van de dichtstbevolkte landen ter wereld, en dat merk je ook in de natuur. Open velden worden volgebouwd, groene gebieden verdwijnen en monotone grasvelden vervangen wilde bloemenweides. Voor bijen betekent dit een ramp. Ze hebben namelijk niet alleen voedsel nodig, maar ook nestplekken. En laten we eerlijk zijn: een strak gemaaid gazon en een tuin vol tegels zijn ongeveer het slechtste wat je voor bijen kunt doen.
Wat gebeurt er als we de bijen verliezen?
Stel je voor dat bijen zouden verdwijnen. Het eerste wat je merkt? Minder fruit en groenten in de supermarkt. Appels, peren, aardbeien, courgettes, tomaten—allemaal zijn ze afhankelijk van bestuiving door bijen. Zonder hen wordt voedsel schaarser en duurder.
Daarnaast verdwijnt een groot deel van de wilde bloemen en planten, omdat ze simpelweg niet meer worden bestoven. Dit heeft gevolgen voor vogels en andere dieren die hiervan afhankelijk zijn. Uiteindelijk raakt het hele ecosysteem uit balans.
Het klinkt dramatisch, en dat is het ook. Maar gelukkig kunnen we er iets aan doen. En nee, dat hoeft echt niet ingewikkeld te zijn.
Hoe kun je bijen helpen?
Goed nieuws: je hoeft geen bioloog of imker te zijn om bijen te helpen. Zelfs met kleine veranderingen in je tuin of op je balkon kun je een wereld van verschil maken.
Kies de juiste bloemen en planten
Bijen zijn afhankelijk van bloemen die nectar en stuifmeel leveren. Niet alle bloemen zijn geschikt—sommige gekweekte soorten hebben nauwelijks nectar. Hier zijn een paar van de beste tuinplanten om in je tuin of op je balkon te zetten:
- Voorjaar: krokussen, sneeuwklokjes, wilgenkatjes, longkruid, blauwe druifjes
- Zomer: lavendel, wilde marjolein, klaprozen, bieslook, Oost-Indische kers, komkommerkruid
- Herfst: herfstasters, zonnebloemen, klimop, ijzerhard (Verbena bonariensis), dahlia’s (enkelbloemig)
- Winter: winterheide, mahonie, kerstroos (helleborus), winterkamperfoelie
Door een mix van deze bloemen te planten, zorg je ervoor dat er het hele jaar door voedsel is voor bijen. Dit helpt hen niet alleen overleven, maar stimuleert ook een gezonde bestuiving in je tuin.
TIP: Combineer planten en bloemen
Kies planten die bloeien in verschillende periodes en combineer inheemse bloemen met kruiden zoals lavendel, tijm en oregano. Dit geeft niet alleen meer biodiversiteit in je tuin, maar zorgt er ook voor dat bijen het hele jaar door voedsel vinden.
Met deze uitgebreide lijst kun je gericht bloemen en planten kiezen om bijen te helpen en tegelijkertijd je tuin een kleurrijke en levendige plek te maken. Welke bloemen ga jij planten?
Vermijd chemische bestrijdingsmiddelen
Dit is misschien wel de makkelijkste stap: stop met het gebruik van gif in je tuin. Ga ecologisch tuinieren. Geen pesticiden, geen chemische onkruidverdelgers. Veel mensen weten niet dat zelfs ‘onschuldige’ middelen uit het tuincentrum schadelijk kunnen zijn voor bijen.
In plaats daarvan kun je natuurlijke methoden gebruiken:
- Bladluis? Zet lieveheersbeestjes in of gebruik een beetje water met groene zeep.
- Onkruid tussen de tegels? Strooi kokend water of gebruik een onkruidsteker.
- Slakkenplaag? Zet een bakje bier neer, of plant kruiden zoals salie en rozemarijn om ze af te schrikken.
Met deze simpele aanpassingen maak je je tuin een stuk vriendelijker voor bijen en andere nuttige insecten.
Maak nestelplekken voor wilde bijen
Niet alle bijen leven in een bijenkast. Sterker nog, de meeste wilde bijen hebben een eigen plekje nodig om te nestelen. Daar kun je makkelijk bij helpen:
- Laat wat rommelige hoekjes in je tuin – Dood hout, oude plantenstengels en bladafval bieden perfecte schuilplaatsen.
- Zandige plekjes – Sommige bijen graven hun nest in de grond. Een kaal stukje zand kan al helpen.
Maak zelf een bijenhotel
Bijenhotels zijn een fantastische manier om solitaire bijen (zoals metselbijen en behangersbijen) een veilige plek te geven. Je kunt ze kant-en-klaar kopen, maar ook zelf maken.
Zorg voor een drinkplek
Dit wordt vaak vergeten: bijen hebben ook water nodig! Op warme dagen kunnen ze uitdrogen, en een klein schaaltje water met steentjes (zodat ze niet verdrinken) helpt enorm.
Tegels eruit, groen erin
Een betegelde tuin ziet er misschien strak uit, maar voor de natuur is het een ramp. Door tegels te vervangen door planten help je bijen en andere insecten enorm. Zelfs een paar vierkante meter bloemen maken al verschil.
Geen tuin? Geen probleem! Ook op een balkon kun je een pot met lavendel of tijm neerzetten.
Koop biologische en lokale producten
Door biologische groenten en fruit te kopen steun je boeren die geen schadelijke bestrijdingsmiddelen gebruiken. Ook lokale honing helpt: imkers zorgen ervoor dat honingbijen een goede leefomgeving hebben.
Hoe kun je helpen buiten je eigen tuin?
Er zijn in Nederland verschillende initiatieven die zich inzetten voor bijen. Je kunt bijvoorbeeld meedoen aan ‘Nederland Zoemt’, een project waarin je je tuin bijvriendelijk kunt maken en meetellingen kunt doen.
Daarnaast organiseren veel gemeenten bijvriendelijke acties, zoals het inzaaien van bloemenvelden langs wegen en parken. Even googelen of jouw gemeente meedoet en je kunt zelf bijdragen!
Veelgestelde vragen
Hieronder vind je een aantal veelgestelde vragen waarom bijen belangrijk zijn. Zit je zelf nog met vragen, laat deze dan achter in de reacties en wie weet kunnen we of andere bezoekers je helpen met het beantwoorden hiervan!
Zijn bijen gevaarlijk?
Nee, bijen zijn helemaal niet agressief, tenzij ze zich bedreigd voelen. Anders dan wespen komen bijen niet op je eten af en hebben ze geen interesse in zoete drankjes. De meeste wilde bijen en hommels steken zelfs zelden of nooit. Als je ze met rust laat, zullen ze gewoon hun werk doen en rustig van bloem naar bloem vliegen.
Helpt een bijenhotel echt?
Ja, maar alleen als het op de juiste manier wordt geplaatst. Zet het op een zonnige, droge plek uit de wind, bij voorkeur op het zuiden of zuidwesten. Zorg ervoor dat het hotel niet in een vochtige schaduwrijke hoek hangt, want dan zullen bijen er geen gebruik van maken. Ook is het belangrijk om een bijenhotel regelmatig schoon te maken, zodat parasieten en schimmels geen kans krijgen.
Hoe kan ik bijen helpen als ik geen tuin heb?
Ook zonder tuin kun je veel doen om bijen te helpen! Zet bloeiende planten zoals lavendel, tijm of wilde marjolein in potten op je balkon of vensterbank. Kies bijvriendelijke kruiden die je zelf kunt gebruiken én waar bijen van profiteren. Je kunt ook je gemeente aanmoedigen om meer bloemenstroken aan te leggen. Zelfs een klein stukje groen kan al een verschil maken!
Is honingbijen houden goed voor de natuur?
Honingbijen zijn belangrijk, maar wilde bijen hebben het juist extra zwaar. Imkers zorgen goed voor honingbijen, terwijl wilde bijen vaak geen nest- of voedselplek hebben. Daarom is het beter om je tuin in te richten voor wilde bijen, bijvoorbeeld met inheemse bloemen en nestelplekken.
Waarom zijn sommige bloemen niet aantrekkelijk voor bijen?
Veel gekweekte tuinplanten, zoals dubbelbloemige rozen en gevulde dahlia’s, hebben weinig tot geen nectar of stuifmeel. Bijen kunnen daar niets mee! Kies daarom altijd voor enkelbloemige planten en inheemse soorten, want die zijn een veel betere voedselbron.
Wat doe jij al voor de bijen?
Zoals je hebt gelezen, hebben bijen onze hulp hard nodig. Gelukkig zijn er veel simpele manieren om je tuin, balkon of zelfs je buurt bijvriendelijker te maken. Misschien heb je al een bijenhotel opgehangen of bepaalde bloemen geplant? Of heb je nog een gouden tip die we niet hebben genoemd? Laat het weten in de reacties